In dit artikel zal ik in het kort ingaan op wat stress nou eigenlijk precies is en welke invloed het kan hebben op jou als persoon. In de volgende artikelen zal dan worden ingegaan op de behandeling van stress volgens de Ayurveda.

Definities:
Het woord “stress” wordt door velen op verschillende wijze geïnterpreteerd. Uit sommige beweringen blijkt dat “stress” niet alleen een negatieve betekenis heeft. Dit hangt natuurlijk af van de definiëring van het woord. Over het "Stressbegrip" zijn uitvoerige publicaties verschenen, waarvan die van de Canadese arts H. Selye tot nog toe het meest bekend zijn. Volgens Selye is stress een complex van niet-specifieke lichamelijke veranderingen die optreden wanneer iemand aan één of andere spanning wordt onderworpen. Hierbij zijn er drie fasen te onderscheiden, te weten:
De alarmfase waarbij er geen hormonale afgifte nog heeft plaatsgevonden.
De fase van weerstand waarbij er een duidelijke toename is van bijnierschors hormonen in het lichaam en er een verhoogde bloeddruk is.
Ten slotte treedt de fase van uitputting in, waarbij de lichamelijke weerstand begint af te nemen. Hierbij krijgen dezelfde stressoren (b.v. bacteriën, virussen, kou etc.) nog meer invloed op het individu.

Volgens H.Selye, die terecht "de vader van het stressconcept" genoemd wordt, is er een onderscheid tussen Eustress en Distress. Eustress zou levensbevorderend zijn en zelfs essentieel zijn voor het Leven. Distress echter zou levensbedreigend zijn en aansprakelijk zijn voor wanorde in het leven. Maharishi Mahesh Yogi, de grondlegger van het T.M. en T.M. Siddhi-programma, geeft aan dat stress de basis is van al het lijden van de mens. Hierbij is duidelijk dat de Maharishi het heeft over “distress”. Verder heeft de Maharishi het over “Creatieve Intelligentie”, zijnde de basis van energie, gerichtheid en vooruitgang van de mensheid. Dit zou dus overeenkomen met het begrip Eustress, volgens Selye. Zo zien wij dus dat, hoewel de terminologie enigszins verschilt, de essentie van het begrip rondom stress, overeenkomt in de verschillende definities.

De conclusie die getrokken kan worden is dat psychosomatische ziekten, aanpassingsziekten zijn, waarbij er sprake is van een excessieve of inadequate stressreactie of stresstoestand als gevolg van indirect of direct werkzame stressoren. Hierbij is er sprake van een adaptatiesyndroom, zijnde een reeks van verschijnselen die optreden indien mens of dier worden blootgesteld aan de invloed van een trauma of letsel, de stressor genoemd. Volgens professor J. Pelc wordt stress geheel of gedeeltelijk geïdentificeerd met een tijdelijke of permanente stoornis van een fysiologische functie, m.n. de spierspanning. Het is te zien als een soort "ziektekiem" die op diverse plaatsen in het lichaam en ook in de geest aanleiding geeft tot ziektebeelden (R 3). Een andere indeling die bekend is bij het stressbegrip is psychische stress en somatische stress, zoals infecties en/of tumoren. In de psychologie verstaat men onder stress een toestand waarbij door externe en/of interne factoren essentiële variabelen van een systeem buiten hun grenswaarden (dreigen te) worden gebracht. Ook wordt vaak aangehaald dat stress niet alleen negatief is, maar opgevat kan worden als een uitdaging.

Dan is er een verdeling in "Hot Reactors"en "Cold Reactors". Hot Reactors zijn personen die op stress erg heftig reageren (overreactie). Met stress wordt in het algemeen bedoeld een fysiologische abnormaliteit op structureel of materieel niveau in het zenuwstelsel. Dat wil zeggen dat niet alleen slechte, onaangename gedachten (psychisch), maar ook een wondje ergens op de huid of in de interne organen (somatisch) tot stress gerekend wordt. Zodra de normale fysiologische opbouw van geest of lichaam onderbroken wordt (of dreigt te worden), is er dus sprake van stress.

Invloed:
Stress beïnvloedt op directe wijze de vegetatieve centra in de hersenen (m.n. de hypothalamus, het limbische systeem en de hypofyse) alwaar talrijke reacties ontspringen in de diverse systemen en organen van het lichaam.

De H.P.A. as speelt in de moderne wetenschap een cruciale rol in de stressfysiologie. Deze as bestaat uit de Hypothalamus die de Hypofyse (Pijnappelklier) en daardoor de bijnier (Adrenal gland) -schors beïnvloedt. De bijnierhormonen adrenaline en cortisol zijn verantwoordelijk voor acute en chronische stressreacties.

Stress verstoort alle fysiologische systemen. Hierdoor wordt het steeds duidelijker dat stress de belangrijkste ofwel de hoofdoorzaak is van ziekte.

Enkele organische ziekten die directe relaties vertonen met stress.
Hypertensie en Hartziekten
Hart- en circulatoire ziekten doden in de geïndustrialiseerde landen meer mensen dan alle andere doodsoorzaken tezamen. Een van de theorieën over de pathogenese van essentiële hypertensie (hypertensie t.g.v. een combinatie van genetische en omgevingsfactoren) gaat over de primaire rol van abnormaliteiten in het centrale zenuwstelsel; waarschijnlijk gebeurt dit door abnormale psychologische stimuli via de autonome zenuwen. Deze conclusie zijn getrokken naar aanleiding van het doen dalen van de hoge bloeddruk door…gedragswijzigingen via T.M. en door het heilzame effect van sedativa bij vele hypertensie patiënten. Het wordt steeds duidelijker, dat stress een belangrijkere plaats inneemt bij hypertensie dan eerder gedacht werd.

Alarm- en vigilantiereacties hebben vele nadelige gevolgen voor het hart en de arteriën. Zowel adrenaline als cortisol zorgen tijdens stress voor een verhoogde bloeddruk, die in chronische gevallen kan leiden tot permanente hypertensie. Adrenaline en cortisol zorgen ook voor een toename van de adhesie van de bloedplaatjes waardoor ze zich afzetten op de arteriële wanden tezamen met cholesterol (het cholesterol gehalte in het bloed stijgt ook door cortisol). Wanneer deze vetten zich verharden treedt er een vernauwing op van de arteriën. Hierdoor wordt het ontstaan van atherosclerosis bevorderd hetgeen het begin is van een lange lijdensweg. In extreme gevallen kan er thrombusvorming plaatsvinden in de bloedvaten en zelfs embolisering naar de perifere organen. Adrenaline kan ook zorgen voor plotselinge vaatspasmen. Zowel embolieën als plotselinge vaatspasmen in de coronaire circulatie kunnen de bloedstroom naar de hartspiervezels blokkeren, zodat er een gebrekkige toevoer ontstaat van zuurstof en voedingsstoffen; dit kan aanleiding geven tot angina pectoris.

Bij hypertensie is de diastolische bloeddruk verhoogd, omdat tijdens deze rustfase het hart niet optimaal ontspant; hierdoor neemt de doorbloeding via de coronaire arteriën af zodat het hart kwetsbaarder wordt voor andere invloeden b.v. bacteriën die een endocarditis kunnen veroorzaken. Ondanks het feit dat de rol van stress en aanverwante gedragspatronen hierbij nog niet statistisch bewezen is, wordt in het algemeen beweerd dat een stressvol leven gerelateerd is aan een verhoogd risico voor coronaire vaatziekten .

Immunologische ziekten.
Onder de natuurlijke weerstand wordt verstaan het complex van afweerfactoren dat een organisme tot zijn beschikking heeft wanneer het (voor de eerste maal) met een agens in aanraking komt en hiermee nog geen genotypische ervaring heeft. Deze natuurlijke weerstand wordt gevormd door het immuunsysteem. Er zijn drie opeenvolgende verdedigingslinies te onderscheiden in de afweer tegen binnendringende ziekteverwekkers. Door deze natuurlijke barrières te bespreken zal het duidelijker worden dat een normaal functionerend immuunsysteem in staat moet zijn om elke ziektekiem af te slaan. De invloed van stress op het immuunsysteem is van groot belang, niet alleen bij bacteriële, virale of parasitaire aandoeningen, maar ook bij de kankerontwikkeling.

Het immuunsysteem is wel in staat zichzelf te herstellen zodra het de kans krijgt hiertoe. Als perioden van stress gevolgd worden door ontspanning herstellen de klieren zich weer, net zoals onze huid zich hersteld van een wond. Maar voortdurende stress, chronische frustratie of angst, maanden of jarenlang, kan het immuunsysteem zodanig aftakelen dat we zelfs in levensgevaar komen. Dat komt doordat de complicaties blijven toenemen.

De ziekte van Crohn
Factoren die mogelijk een rol spelen bij de ontwikkeling van dit ziektebeeld zijn o.a. autoimmuunprocessen en insufficiënt cellulaire immuniteit. De manifestaties van deze ziekte zijn meestal reeds enkele jaren aanwezig voordat de diagnose gesteld kan worden. De aanvallen worden meestal aangezet of verergerd door perioden van fysieke of emotionele stress en in het algemeen hebben deze individuen de neiging tot het vertonen van afhankelijkheid, vijandigheid en depressies (R11 blz. 962). Volgens sommige onderzoekers is deze ziekte psychosomatisch, maar voorlopig worden de emotionele factoren slechts beschouwd als secundair en zorgen ze voornamelijk voor het oplaaien van de activiteit. Zoals eerder besproken kan stress het immuunsysteem sterk beïnvloeden hetgeen aanleiding kan geven tot het hier besproken ziektebeeld. Er zou dan wel degelijk gesproken kunnen worden van een psychosomatische ziekte.

Astma Bronchiale
Astma bronchiale is een ziekte die gekenmerkt wordt door aanvallen van (overwegend expiratoire) dyspneu in rust, als gevolg van een diffuse bronchus obstructie welke veroorzaakt wordt door spasmen van de bronchiaal spieren, oedeem van het bronchusslijmvlies en hypersecretie van bronchusslijm. Tot de niet-allergische prikkelmechanismen behoren vele psychologische factoren (emoties, ruzies etc.). Het mechanisme is veelal het op gang komen van vagusreflexen via hyperventilatie, diepe inspiraties, lachen, huilen, schreeuwen etc.

Directe psychologische prikkeling behoort ook tot de mogelijkheden gezien het feit, dat suggestie tot een astma-aanval kan leiden.

In emotionele situaties kunnen zowel autonome invloeden (via efferente vagus vezels bij ontbreken van afferente prikkeling) als neuro-endocrine invloeden een rol spelen bij het krijgen van aan astma-aanval. Dit kan echter alleen dan het geval zijn als dat individu al een bestaande bronchiale hyperreactiviteit heeft, die weer het gevolg kan zijn van psychologische instabiliteit.

Kanker
Kanker is de algemene benaming voor maligne neoplasmata. Men neemt tegenwoordig aan dat kankercellen eigen lichaamscellen zijn die van streek zijn geraakt. Oorzaken hiervan zijn:
a. Externe factoren: roken, verkeerde voeding, asbest, alcohol etc.
b. Psychische disharmonie; externe factoren worden in hun aanslagen vaak geholpen door muiterij in het eigen kamp. Dit is het geval bij psychische disharmonie (al dan niet gecombineerd met lichamelijke disharmonie). Hierbij wordt eerst het natuurlijke systeem verstoord waardoor externe factoren (de hierboven genoemde oorzaken) meer invloed kunnen uitoefenen. Met andere woorden: nog voor dat de externe factoren in werking treden is het natuurlijke "trillingsgetal" van de cel veranderd en daardoor is de externe factor in staat er zijn eigen disharmonie erbij te voegen. Als deze gecombineerde disharmonie gedurende een aanzienlijke periode kan blijven bestaan, is de kans groot dat er een chronische, onhandelbare ziekte als kanker ontstaat. Psychische disharmonie kan ontstaan door bv. afgunst, jaloezie, hoogmoedigheid, wispelturigheid, onverdraagzaamheid, onmatigheid, onrechtvaardige kritiek, stress in het individueel en/of collectief bestaan.

De meeste medische onderzoekers zijn het er tegenwoordig wel over eens dat kankercellen in ons eigen lichaam worden geproduceerd, maar dat ze gewoonlijk worden opgeruimd en vernietigd door het natuurlijke immunologisch surveillancesysteem van het lichaam.

Deze systemen zorgen ervoor dat er onder normale omstandigheden geen tumorontwikkeling mogelijk is.

Hierbij speelt de psychische disharmonie een veel belangrijkere primaire rol dan eerder gedacht werd. Het is namelijk gebleken dat de periode tussen de toediening van een chemisch carcinogeen en de carcinogene transformatie niet alleen afhankelijk is van de sterkte en de dosis van het carcinogeen, maar ook van de ontvankelijkheid (vatbaarheid) van de gastheer. Ongelukkigerwijze begint het er op te lijken dat vrijwel alle "plezierige" activiteiten in het leven (eten, drinken, roken, seksuele promiscuïteit, drugs etc.) een potentieel oncogeen risico met zich meedragen.

Drs. Prakash Madari MD, Ayurveda arts